به گزارش تیکنا، شبکه‌های اجتماعی آنلاین در دو دهه اخیر به یکی از مهم‌ترین ابزارهای ارتباطی مردم در سراسر جهان تبدیل شده‌اند. نوجوانان به دلایل گوناگونی مثل حفظ ارتباط با دوستان، دنبال کردن افراد مشهور، یافتن علایق مشترک و حتی جستجوی اطلاعات، به این شبکه‌ها روی می‌آورند. اینستاگرام به‌خصوص برای این گروه سنی جذابیت ویژه‌ای دارد، چون فضایی تصویری، پرتحرک و در دسترس است. اما اهمیت این موضوع وقتی بیشتر می‌شود که بدانیم گروهی از نوجوانان، به‌ویژه آن‌هایی که دچار اختلال اضطراب اجتماعی هستند، وابستگی و ارتباط خاصی با این فضا برقرار می‌کنند. آن‌ها این بستر را جای امن‌تری نسبت به ارتباطات حضوری می‌دانند و ترجیح می‌دهند احساسات، افکار و حتی تجربه‌های شخصی خود را همین‌جا به اشتراک بگذارند.
برای نوجوانانی که اضطراب اجتماعی دارند، مواجهه رودررو با دیگران می‌تواند ترسناک و استرس‌زا باشد. آن‌ها ممکن است نگران باشند که در جمع، مورد قضاوت قرار بگیرند یا نتوانند خودشان را آن‌طور که دوست دارند نشان دهند. اینجاست که شبکه‌هایی مانند اینستاگرام به کارشان می‌آید؛ جایی که می‌توانند ارتباطاتشان را کنترل کنند، با افراد هم‌دل آشنا شوند و حتی برای مدتی از فشار تعاملات حضوری دور باشند. با این حال، روان‌شناسان معتقدند این وابستگی به ارتباطات آنلاین می‌تواند هم اثرات مثبت و هم پیامدهای منفی به دنبال داشته باشد، و دقیقاً همین نکته، ضرورت انجام پژوهش علمی در این زمینه را نشان می‌دهد.
در همین زمینه، علی عظیمی، کارشناس ارشد مشاوره از دانشگاه علامه طباطبائی، به همراه دو همکار خود، پژوهشی انجام داده است تا تجربه‌های نوجوانان مبتلا به اختلال اضطراب اجتماعی در استفاده از اینستاگرام را بررسی کند. آن‌ها تلاش کردند بفهمند که این نوجوانان چه نوع تجربه‌هایی در این فضا دارند، چه چیزهایی برایشان مفید بوده و چه مواردی به آن‌ها آسیب زده است.
این پژوهش از طریق مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته با ۱۲ نوجوان پسر ۱۵ تا ۱۸ ساله تهرانی انجام شد. همه شرکت‌کنندگان کاربر فعال اینستاگرام بودند و بر اساس یک مقیاس استاندارد، اضطراب اجتماعی آن‌ها شناسایی شده بود. پژوهشگران پس از گردآوری داده‌ها، از روشی نظام‌مند برای تحلیل اطلاعات استفاده کردند تا الگوهای مشترک در تجربه‌های این نوجوانان را استخراج کنند.
نتایج این تحقیق نشان می‌دهند که تجربه‌های این افراد به دو دسته کلی تقسیم می‌شود: تجربه‌های «ترمیم‌کننده» و تجربه‌های «آسیب‌زا».
در بخش ترمیم‌کننده، نوجوانان گفته بودند که اینستاگرام به آن‌ها کمک کرده ارتباطاتشان را حفظ کنند، دوستان جدید پیدا کنند، احساساتشان را بهتر مدیریت کنند، درباره سلامت روان اطلاعات بگیرند و هویت اجتماعی‌شان را شکل دهند.
اما در سوی دیگر، تجربه‌های آسیب‌زا شامل مقایسه‌های منفی با دیگران، کاهش اعتمادبه‌نفس، تضعیف مهارت‌های اجتماعی و حتی احساس بی‌ارزشی بود. بسیاری از نوجوانان گفته بودند که دیدن تصاویر ایده‌آل و زندگی‌های به ظاهر کامل دیگران در اینستاگرام باعث شده احساس کنند در زندگی واقعی خود کمبود دارند.
این پژوهش همچنین نشان داد که جنبه‌های مثبت استفاده از اینستاگرام، مثل تقویت دوستی‌ها یا امکان بیان احساسات، می‌تواند برای نوجوانان مضطرب بسیار ارزشمند باشد؛ چراکه بخشی از خلأ روابط حضوری را جبران می‌کند. اما در مقابل، خطراتی مثل وابستگی زیاد به ارتباطات مجازی، کاهش تعاملات واقعی و فشارهای ناشی از استانداردهای ظاهری در شبکه‌های اجتماعی، سلامت روان آن‌ها را مورد تهدید قرار می‌دهد.
بر همین اساس، متخصصان سلامت روان می‌توانند با شناخت دقیق‌تر این تجربه‌ها، مداخلات و برنامه‌های حمایتی متناسب طراحی کنند. برای مثال، آن‌ها می‌توانند به نوجوانان کمک کنند از امکانات مثبت شبکه‌ها بهره ببرند و در عین حال، با خطرات احتمالی آن آشنا باشند و راهکارهای مقابله را یاد بگیرند.
یافته‌های علمی فوق در «فصلنامه فرهنگ مشاوره و روان‌درمانی» منتشر شده‌اند که وابسته به دانشگاه علامه طباطبائی است و یکی از نشریات معتبر در حوزه روان‌شناسی و مشاوره به شمار می‌رود.
