به گزارش گروه اقتصاد دانش بنیان تیکنا، رشد و توسعه اقتصادی؛ ازجمله اهداف اصلی سیاست‌گذاران اقتصادی کشورها است. نظریه‌های مختلفی در مورد تحقق آن وجـود دارد که هرکدام به مجموعه‌ای از عوامل مؤثر بر رشد اقتصادی می‌پردازد. ظهور اقتصاد دانش‌بنیان در ادبیات اقتصـادی جهان، حاصـل دیدگاهی جدید به رشد و توسعه اقتصادی است؛ بطوریکه در اقتصاد معاصر از دانش به عنوان عامل اصلی تولید یاد می‌شود.
برای اندازه‌گیری میزان دانش به کاررفته در تولیدات یک کشور، شاخص‌های مختلفی وجود دارد که یکی از ایـن شـاخص‌هـا، شـاخص پیچیدگی اقتصادی (ECI/ economic complexity index) است.
شاخص پیچیدگی اقتصادی سنجش ویژگی‌های محصولات تولیدی سیستم‌های اقتصادی در سطح کشورها است. این شاخص معیاری برای تبیین دانش انباشته شده در محصولات ساخت یک کشور است که نتیجه آن در ترکیب صنعتی کشورها قابل مشاهده است. برای محاسبه این شاخص ترکیبی از معیارهای تنوع و فراگیری محصولات جهت اندازه‌گیری پیچیدگی نسبی صادرات کشورها استفاده می‌شود.
بر پایه تفکر اهمیت پیچیدگی اقتصادی، مهم ترین عامل تعیین‌کننده میزان توسعه‌یافتگی هر کشور، میزان دانش شکل گرفته در آن کشور اسـت و دانش بـه معنی مجموعه جریانی از تجارب، ارزش‌ها، اطلاعات و نگرش‌های کارشناسـی نظـام یافته است که چهارچوبی برای ارزشیابی و بهره‌گیری از تجربیات و اطلاعات جدیـد بـه دست می‌دهد.
معاون پژوهشی وزارت علوم به تازگی در سخنرانی‌های خود به اهمیت توجه به شاخص پیچیدگی اقتصادی پرداخته و تولید ناخالص داخلی بالا را ناشی از خام‌فروشی و صادرات منابع معدنی موجب نادیده گرفتن ارزش‌های اقتصاد دانش‌بنیان و دستاوردهای شرکت‌های دانش‌بنیان و محققان دانسته است.
پیمان صالحی در این باره گفته بود: پیچیدگی اقتصادی به این معناست که چگونه می توان تولید ناخالص داخلی را با ساخت سخت افزارها و فناوری‌های پیچیده و پیشرفته افزایش داد؛ بنابراین نباید فریب تولید ناخالص داخلی بالا را بخوریم. زیرا عربستان هم تولید ناخالص داخلی بالایی دارد که از فروش نفت حاصل می شود. ژاپن در سال ۲۰۲۰ دارای شاخص پیچیدگی اقتصادی ۲.۴۸، عربستان دارای شاخص ۷۴ صدم درصد و ایران دارای شاخص منفی ۳۵ صدم درصد بوده است. در حالی که دانشگاه ها توانایی تحقق بهترین پیچیدگی اقتصادی را دارند.
می‌خواهیم اثر تحقیقات در کشور را کمّی‌سازی کنیم
معاون پژوهشی وزارت علوم در گفت وگویی در توضیح بیشتر در خصوص لزوم توجه و اهمیت شاخص پیچیدگی اقتصادی گفت: از ۲ سال قبل طرحی را در مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور در حال اجرا داریم.
صالحی افزود: در این طرح مهم‌ترین دغدغه ما این است که اثر تحقیقات در کشور چه میزان است و می‌خواهیم این موضوع را کمّی‌سازی کنیم، در حالیکه همواره در مورد کیفیت تحقیقات صحبت می‌شود.
وی با بیان اینکه پژوهش در اقتصاد کشور اثر زیادی داشته است، اظهار داشت: این موضوع باید کمی سازی شود و در این طرح در مرکز تحقیقات سیاست علمی کشور پیگیری شده و یکی از دستاوردهای این طرح موضوع شاخص پیچیدگی اقتصادی بوده است.
عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی همچنین گفت: شاید در ابتدا که در مورد شاخص پیچیدگی اقتصادی صحبت می کنیم موضوع منفی تلقی شود؛ ولی پیچیدگی اقتصادی به معنای اصل مهم و مثبت و به زبان ساده؛ یعنی اینکه اقتصاد کشورها در تولیدات و صادرات خود تا چه میزان مبتنی بر محصولات نوین و پیچیده باشد.
صالحی ادامه داد: بنابراین ممکن است یک کشور تولید ناخالص داخلی بالایی داشته باشد، ولی این تولید ناخالص داخلی را از خام فروش به دست آورده باشد ولی برخی کشورها تولید ناخالص داخلی بالا را از ماشین سازی، هواپیماسازی و فناوری‌های پیشرفته کسب می‌کنند.
کشورهایی که تولید ناخالص داخلی بالا از خام فروشی دارند یا نفت و گاز یا منابع معدنی می فروشند و در شاخص پیچیدگی اقتصادی وضعیت خوبی ندارند.
وی توضیح داد: ما در کشور مفهوم پیچیدگی اقتصادی را در حوزه های اولویت دار مرتب مطرح می‌کنیم. یکی از این موارد گزارش پیچیدگی اقتصادی در حوزه صنایع پتروشیمی است. صنایع پتروشیمی در زمینه پیچیدگی اقتصادی مطرح هستند؛ یعنی اینکه تبدیل مواد اولیه به انواع پلی اتیلین ها را داریم که ضریب پیچیدگی اقتصادی آنها زیاد است. ضریب پیچیدگی اقتصادی از مثبت ۳ تا منفی ۳ قابل اندازه‌گیری است هر کدام از ضرایب بالای صفر خوب است و برای نمونه برخی محصولات و ترکیبات پلی اتیلن پتروشیمی مثبت شش صدم درصد است که برای اقتصاد ما که بخش عمده ای از بخش های آن ضریب پیچیدگی اقتصادی بالایی ندارند.
معاون وزیر علوم افزود: ما برای همه بخش های اقتصادی وضعیت ضریب پیچیدگی اقتصادی را می سنجیم.
صالحی تاکید کرد: محصولات شرکت های دانش بنیان ما از ضریب پیچیدگی اقتصادی ما بالایی برخوردار است ولی از آنجا که حجم تولیدات و صادرات دانش بنیان در اقتصاد کل کشور زیاد نیست، هنوز اثر محسوس در کل اقتصاد ندارد.
وی همچنین گفت: بنابراین بسیاری از حدود ۱۰ هزار شرکت دانش بنیان ما محصولاتی دارند که ضریب پیچیدگی اقتصادی آنها مثبت ۳ و در بالاترین سطح قرار دارد؛ ولی از آنجا که پیچیدگی اقتصادی با صادرات هم ارتباط دارد و میزان صادرات این شرکت‌ها در مجموع صادرات کل کشور زیاد نیست هنوز در اقتصاد کشور و بهبود شاخص پیچیدگی اقتصادی محسوس نیست.
معاون پژوهشی وزارت علوم ادامه داد: امیدواریم در آینده نزدیک ضریب پیچیدگی اقتصادی با حضور شرکت های دانش بنیان یا شرکت های بزرگ در افزایش ارزش افزوده از مسیر فناوری این ضریب را افزایش دهیم و هرچه ضریب پیچیدگی اقتصادی افزایش یابد به اقتصاد تولید ناخالص داخلی سهم ایران در محصولات راهبردی در دنیا و در اقتصاد ما اثر مستقیم می گذارد.
ایرنا
