به گزارش گروه زیست بوم فناوری و نوآوری تیکنا، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی، روز ۲۵ مهرماه در دیدار حدود هزار نفر از نخبگان کشور شامل برگزیدگان کنکور، برگزیدگان المپیادها، استادان جوان، برگزیدگان جایزه‌های علوم و فناوری و شرکت‌های دانش‌بنیان درباره شیوه رایج درخصوص مقالات علمی گفتند: بنده چند بار در این زمینه بحث کردم. من تصور می‌کردم تذکراتی که قبلا داده شده، کفایت کرده است چون شنیدم که این‌گونه نیست؛ یعنی مقاله علمی را شرط ارتقای هیات علمی قراردادن، منطق ندارد و واقعا نمی‌تواند انسان آن را هضم کند.
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای افزودند: بنده در اینکه در مسابقه علمی دنیا باید سهیم باشیم، تردیدی ندارم و حتما باید این کار انجام بگیرد اما اینکه همه اساتید و هیات علمی را موظف کنیم که اگر می‌خواهید ارتقا یابید، باید پیش فلان مجله معروف یا فلان مرکز علمی دنیا امتحان بدهید و رتبه خود را مشخص کنید، این را منطقی نمی‌بینم.
ایشان با تاکید به نیازمندبودن دستگاه‌های علمی کشور به یک حرکت مبتکرانه گفتند: عقب‌ماندگی علمی، موجب آسیب‌پذیر شدن کشور می‌شود. بنده چند سال قبل در چند جلسه‌ی علمی و دانشگاهی، مطلبی را بیان کردم و آن، این بود که گفتم این‌جوری گفته می‌شود که ما سرعت رشدمان زیاد است، اما به این، مغرور و غره نشویم.
حضرت آیت الله خامنه ای افزودند: با وجود این سرعت رشد، ما هنوز در دانش عقبیم. ما نسبت به دنیای علم، از لحاظ علمی عقبیم. ما برای ورود به یک فصل تازه‌ای از تحرک علمی، باید خودمان را آماده کنیم. درست است جهش علمی انجام گرفته و حرکت علمی خوب بوده اما امروز ما احتیاج داریم به یک حرکت مبتکرانه‌ای از سوی دستگاه‌های علمی کشور تا عقب نیفتیم.
حجت الاسلام عبدالحسین خسروپناه، دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی در نشست بررسی تغییر ملاک ارتقای اعضای هیات علمی برای حل مسائل کشور بر مبنای تدبیر مقام معظم رهبری اظهار داشت: متأسفانه آیین‌نامه فعلی ارتقای اعضای هیات علمی مبنای تمدن اسلامی ندارد، حتی بر اساس رویکردهای دانشگاه‌های جهان هم نیست، چراکه در آن به نیازهای بومی توجه نشده و از طرفی از تجربیات نظام‌های آموزش عالی جهان الگوبرداری نشده است.
خسروپناه با بیان اینکه آیین‌نامه ارتقای فعلی انعطاف لازم و تنوع نخبگانی را ندارد، ادامه داد: در آیین‌نامه ارتقای جدید باید بر مبنای شرایط کنونی کشور نوشته و تکلیف مقاله و امتیاز وتویی آن تعیین شود.
وی افزود: در آیین‌نامه ارتقای جدید باید ارتباط با مسائل جامعه و مرجعیت علمی نیز مورد تأکید قرار گیرد و در ادامه رویکرد مرجعیت علمی در آن مشخص شود. باید مشخص کنیم آیین‌نامه ارتقا یک مدل واحد یا انواع مختلف باشد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: موضوع خیزش علمی و حکمرانی آموزش عالی نیز باید در آیین‌نامه جدید ارتقا مورد توجه قرار گیرد.
خسروپناه خطاب به رییس ستاد علم، فناوری و نوآوری دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی گفت: سیاست‌های کلان آیین‌نامه ارتقا در ستاد علم مورد بررسی قرار گیرد و در صورت تصویب آن در ستاد علم، در شورای معین شورای عالی انقلاب فرهنگی بررسی شود.
اصلاح آیین‌نامه ارتقا بر مبنای شاگردپروری و حل مسائل کشور
محمدرضا حسنی آهنگر، رییس دانشگاه جامع امام حسین(ع) در ادامه جلسه خواستار مدیریت دانش و دانشگاه‌داری مورد تأکید مقام معظم رهبری شد.
وی با تأکید بر منظومه فکری مقام معظم رهبری عنوان کرد: باید راه های مناسب اصلاح آیین‌نامه ارتقاء پیدا شود و بر مبنای نظرات مقام معظم رهبری امید، دانشجوپروری، نیازهای کشور و پژوهش‌های تکمیل کننده زنجیره پژوهش ملاک عمل قرار گیرد.
رییس دانشگاه جامع امام حسین(ع) با تأکید بر پیچ تاریخی علمی گفت: در یک سمت این پیچ تاریخی نظام لیبرال دموکراسی و در طرف دیگر نظام اسلامی و تمدن نوین اسلامی قرار دارد و دانشگاه در این زمینه نقش سوزنبانی دارد، بنابراین باید جهت‌گیری دانشگاه‌ها مشخص شود.
حسنی آهنگر ادامه داد: البته هنوز ریل رسیدن به تمدن نوین اسلامی تکمیل نشده و نیاز است ساختارها یا ریل‌های لازم ایجاد شود.
وی با تأکید بر مدل دانشگاه اسلامی بر مبنای کلام امام(ره) و رهبری گفت: در دانشگاه اسلامی باید مسئله‌یابی، حل مسئله، شاگرد پروری و امیدآفرینی مبنای عمل باشد.
تفاوت ارتقای اعضای هیات علمی با تبدیل وضعیت آنها
ایمان افتخاری، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز در این نشست بیان کرد: باید بین ارتقای مرتبه علمی و تبدیل وضعیت اساتید تفاوت قائل شد، در این مسیر تبدیل وضعیت باید سهل و برنامه ارتقای پیشرفته با رویکرد تنوع‌بخشی باشد.
وی عنوان کرد: در ارتقا باید وضعیت و کیفیت دانشگاه‌ها مدنظر قرار گیرد چراکه برخی دانشگاه‌ها پیشرفته و تعدادی از دانشگاه‌ها توان لازم را ندارند.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی خواستار اجرای آزمایشی تصمیم‌های نهایی در زمینه آیین‌نامه ارتقا بر مبنای منظومه فکری مقام معظم رهبری شد تا نتایج اولیه آن مشخص شود.
ضرورت تعیین الزامات آیین‌نامه ارتقا از سوی نظام‌های آموزشی
رجبعلی برزویی، دبیر ستاد علم، فناوری و نوآوری دبیرخانه شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز در این نشست گفت: چهار ماه پیش میزی در ستاد برای اصلاح آیین‌نامه ارتقای اعضای هیات علمی شکل گرفت که اتفاقا مهمترین بحث آن بخش مقالات آیین‌نامه ارتقا است.
وی عنوان کرد: در قدم اول باید الزامات وزارت علوم، دانشگاه آزاد اسلامی و وزارت بهداشت در زمینه آیین‌نامه ارتقا دریافت شود تا نگاه هر یک از نهادها بررسی شود.
دبیر ستاد علم، فناوری و نوآوری تصریح کرد: وزارت علوم الزامات خود را به ستاد ارائه داده است، ولی هنوز دانشگاه آزاد اسلامی و وزارت بهداشت الزامات خود را ارائه نداده‌اند.
برزویی افزود: بر مبنای سخنان رهبری، نظام ارتقای باید بر اساس ظرفیت دانشگاه تعریف شود. همچنین نیاز است که نظام رتبه‌بندی بومی داشته باشیم تا خروجی نظام ارتقا در آن مشخص شود و مقاله جای خود را پیدا کند.
دبیر ستاد علم، فناوری و نوآوری گفت: مسئله مأموریت‌گرایی دانشگاه‌های کشور نیز باید هر چه سریعتر تعیین تکلیف شود.
ضرورت تفاوت نگاه به دانشگاه‌ها در آیین‌نامه ارتقا
محمدمهدی طهرانچی، رییس دانشگاه آزاد اسلامی نیز در این نشست بیان کرد: موضوع ارتقا باید در خیز جدید علمی دیده شود.
وی افزود: در خیز اول علمی که تا سال ۲۰۱۱ ادامه داشت، تحصیلاتِ تکمیلی‌محور، مقاله‌محور و متصل به جریان جهانی دانش بدون اتصال به جریان داخلی را مدنظر داشتیم.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی ادامه داد: از ۲۰۱۱ به بعد در تله مرگ صورت‌گرایی در علم افتادیم، به‌طوری که نظام سلطه با بهره‌گیری از فناوری نو در ارتباطات علمی، پایگاه‌های اطلاعاتی و شبکه‌های اطلاع‌رسانی و اعمال معیارهای علم‌سنجی جهانی، نقش‌آفرینی ناشران معدود بین‌المللی در مدیریت دانش جهانی، دانشمندسازی، اعتباردهی کاذب و توسعه نگاه صرفا کمی به برون دادهای علمی و رتبه‌بندی دانشگاه‌ها در سطح جهانی را مدنظر قرار داد.
وی افزود: در این نگاه بهره‌گیری از استادان دیگر ملل صرفا با مهاجرت نخبگان همراه نیست بلکه دانشگاه‌ها در هر جایی هستند باید به خدمت نظام سلطه درآیند. تحقیقات اکتشافی و ناب در سیطره مولدان و پیشروان علم باشد و بقیه فعالان عرصه تحقیقات کاربردی و توسعه باشند.
طهرانچی تاکید کرد: برای ورود به دوره جدید باید حل مسئله پروژه‌محور در تحصیلات تکمیلی گنجانده شود، خروجی آن دانش فنی و آفرینش فناوری و خلق کننده جریان ملی دانش مقوّم جریان جهانی دانش باشد.
رییس دانشگاه آزاد اسلامی گفت: آیین‌نامه ارتقای فعلی نیاز به اصلاح ندارد؛ بلکه باید آیین‌نامه جدید نوشته شود. همه دانشگاه‌ها و نظام‌ها را نمی‌توان یک جا و واحد در نظر گرفت. باید گفتمان جدیدی حاکم شود.
تغییر مسیر جذب اعضای هیات علمی
ابوالفضل باقری فرد، معاون آموزشی وزارت بهداشت در این نشست عنوان کرد: در حوزه مقالات خوب پیش رفتیم؛ به طوری که در مقالات هوش مصنوعی در رتبه ۱۲ جهان قرار داریم، اما در استفاده از مقالات در رتبه ۷۰ جهان هستیم.
وی درباره مرجعیت علمی گفت: در بسیاری از رشته‌ها مجتهد هستیم، اما مرجع نیستیم، باید در جهت مرجعیت علمی حرکت کنیم.
معاون آموزشی وزارت بهداشت خواستار شد: باید مسیر جذب اعضای هیات علمی تغییر کند؛ چراکه آیین‌نامه ارتقا از مسیر جذب هیات علمی می‌گذرد.
توجه به زیست بوم ارتقای اعضای هیات علمی
رضا مرادصحرایی، وزیر آموزش و پرورش نیز بیان کرد: ابتدا باید صورت مسئله مورد بحث قرار گیرد و در ادامه باید کل زیست‌بوم پدیده مورد توجه واقع شود.
وی تأکید کرد: بر مبنای تأکید مقام معظم رهبری که باید زبان علم، زبان فارسی باشد، نیاز است اقداماتی صورت گیرد.
وزیر آموزش و پرورش نیز خواستار تحول در آیین‌نامه ارتقای اعضای هیات علمی شد.
امتیاز ویژه به مقالات داخلی در آیین‌نامه ارتقای اعضای هیات علمی
علی خیرالدین، دبیر میز آیین‌نامه ارتقای اعضای هیات علمی بیان کرد: نمایندگان وزارت بهداشت، وزارت علوم و دانشگاه آزاد در میز حضور دارند و باید بحث ارتقا را به صورت واحد جمع بندی کنیم.
وی ادامه داد: اصول و الزامات حاکم بر آیین‌نامه باید نگاشته شود، دستورالعمل تغییراتی که در مقالات مدنظر داریم در آیین‌نامه جدید گنجانده می‌شود.
خیرالدین تأکید کرد: به مقالات داخلی امتیاز مناسب نمی‌دهیم، در صورتی که مقالات ترویجی مهم هستند؛ باید بسترسازی لازم صورت گیرد و نمایه‌سازی مجلات داخلی در دستورکار باشد.
وی افزود: همچنین باید سناریوی جدید نوشته شود تا به مقالات با رویکرد مسئله‌محوری توجه شود. باید نگاه هیات ممیزه دانشگاه‌ها نیز در این مسیر تغییر کند.
خیرالدین گفت: باید مأموریت دانشگاه‌ها و سطح فعالیت دانشگاه‌ها و اعضای هیات علمی در سطوح مختلف ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی مشخص شود.
اصلاح ساختار معیوب ارتقای اعضای هیات علمی
بهرام عین اللهی، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی با اشاره به مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در زمینه آیین‌نامه ارتقای اعضای هیات علمی گفت: این مصوبه خوب باید اجرایی شود.
وی ادامه داد: در ساختار معیوب نمی‌توان مسئله را حل کرد، جذب، ارتقا، حل مسئله و مقاله‌محوری همگی باید در آیین‌نامه جدید مورد توجه قرار گیرد. در وزارت بهداشت مشکل کمتری داریم چون موضوعات پژوهشی کاربردی‌تر هستند، اما آیین‌نامه جدید باید نظام‌ها را جداگانه مورد بحث قرار دهد.
وزیر بهداشت عنوان کرد: جذب هیات علمی به‌صورت استخدام رسمی در دنیا منسوخ شده و همگی موقت هستند؛ باید این موضوع در فرآیند جذب نیز دیده شود.
عین اللهی همچنین خواستار ایجاد نظام جدیدی برای چاپ و انتشار مقالات شد.
هدایت مقالات به سمت حل مسائل کشور
محمدرضا مخبر دزفولی، رییس فرهنگستان علوم نیز در این نشست عنوان کرد: بر مبنای تأکیدات مقام معظم رهبری مقاله‌محوری نباید به ارتقا گره بخورد.
وی عنوان کرد: وضعیت پیشرفت علمی کشور مناسب است، اما نیاز به تقویت دارد، مقالات در کشور باید به سمت حل مسئله هدایت شوند.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی همچنین خواستار ایجاد نظام رتبه‌بندی بومی دانشگاه‌ها شد و گفت: باید مأموریت‌گرایی دانشگاه‌ها را دنبال کنیم، مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی در زمینه ارتقا با وجود ابلاغ هنوز اجرایی نشده است.
رییس فرهنگستان علوم گفت: آیین‌نامه ارتقا باید بر مبنای تفاوت رشته‌ها تدوین شود. در ادامه آیین‌نامه باید فرصت تحول و مرزشکنی در علم را ایجاد کند.
کاهش نقش وتویی مقاله در آیین‌نامه جدید
محمد سلیمانی، قائم مقام وزیر علوم، تحقیقات و فناوری درباره آیین‌نامه ارتقای اعضای هیات علمی که پیشنهاد این وزارتخانه است، گفت: در این آیین‌نامه نقش وتویی مقاله را کاهش دادیم، شاگردپروری، مرجعیت علمی، دیپلماسی علمی، ماندگاری اعضای هیات علمی در رتبه‌های علمی را مدنظر قرار دادیم.
وی ادامه داد: دوره استاد ممتازی را اضافه و استاد تمامی را دو مرحله‌ای خواهیم کرد. همچین تقویت متوازن رشد علمی را مدنظر خواهیم داشت.
قائم مقام وزیر علوم در ادامه افزود: مسئولیت اجتماعی استاد، دانش‌پژوهی آموزشی، طراحی تولید محصولات آموزشی، استفاده از روش‌های آموزش مبتنی بر فناوری، نوشتن کتاب را در آیین‌نامه جدید مورد توجه قرار دادیم.
توجه به ماهیت رشته‌ها در آیین‌نامه ارتقای اعضای هیات علمی
محمدعلی زلفی گل، وزیر علوم تحقیقات و فناوری در این نشست بیان کرد: ایران ۲ درصد تولید علم دنیا را برعهده دارد و از ۹۸ درصد علم دنیا استفاده می‌کند و ما نیز از علم دنیا استفاده می‌کنیم.
وی ادامه داد: در خیز جدید علمی باید طرح جدیدی داشته باشیم. رتبه علمی کشور را باید حفظ و تقویت کنیم، چراکه مقام معظم رهبری درباره کاهش رتبه علمی تذکر دادند، باید توجه داشته باشیم که رتبه علمی با مقاله بین‌المللی ایجاد می‌شود، بنابراین مقالات با کیفیت باید حفظ شوند، مقالات نباید ملاک ارتقا باشد، باید اینها را به هم ارتباط دهیم.
وزیر علوم تأکید کرد: باید انواع تحقیقات بنیادین، توسعه‌ای و ملی را مورد توجه قرار دهیم. همچنین لازم است ماهیت رشته‌ها مورد توجه قرار گیرد. آیین‌نامه باید واحد باشد، اما برای رشته‌ها معیارهای سنجش متفاوت داشته باشد.
زلفی گل گفت: مرتبط کردن مقالات با نیاز جامعه یکی از اولویت‌های ما در وزارت علوم است؛ آن چنان که در پژوهانه دانشجویان دکتری آن را مدنظر قرار دادیم.
وی ادامه داد: مرجعیت زبان فارسی به‌عنوان زبان علم نیز باید مورد توجه باشد.
مأموریت‌گرایی و توجه به زبان فارسی در مرجعیت علمی
حجت الاسلام مصطفی رستمی، رییس نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‌ها نیز خواستار تحول در ساختار، سیاست‌ها و برنامه‌های کارگزاران شد.
وی همچنین بر مأموریت‌گرایی و توجه به زبان فارسی در مرجعیت علمی تأکید کرد.
شایق حقجو، رییس مرکز توسعه و هماهنگی تحقیقات معاونت علمی و فناوری و اقتصاد دانش‌بنیان ریاست جمهوری نیز گفت: اگر شاخص مقاله را برداریم افت می‌کنیم، باید یک تیم رشد علمی جدید را تعریف کند و نظام جایگزین ایجاد کنیم تا درک مشترک در کشور به وجود آید.
وی عنوان کرد: به‌زودی هوش مصنوعی نظام مقاله را تغییر خواهد داد که ما در معاونت علمی برای این تغییر آماده‌ایم.
ارتقا با مسائل کشور تناسب ندارد
سید امیرحسین فقهی، رییس پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای نیز در این نشست عنوان کرد: یکی از مشکلات این است که ارتقای نیروی انسانی تناسبی با مسائل کشور ندارد.
وی ادامه داد: آیین‌نامه ارتقا باید حس مفید بودن را منتقل کند، در این زمینه باید نظام موضوعات تعریف شود.
رییس پژوهشگاه علوم و فنون هسته‌ای گفت: باید دو نوع آیین‌نامه داشته باشیم، تا تحقیقات بنیادین و بین‌المللی به برخی از اعضای هیات علمی و تحقیقات ملی به برخی دیگر سپرده شود و هر یک از اساتید امتیاز مربوط به آن را دریافت کنند.
ابراهیم سوزنچی، عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی در این نشست اظهار داشت: در آیین‌نامه ارتقا باید تناسب با حل مسائل کشور مد نظر قرار گیرد. باید کیفیت مقالات در نظر گرفته شود؛ نه تعداد آنها و شورای عالی انقلاب فرهنگی مصوبه ای در زمینه ارتقای اعضای هیات علمی دارد که باید به آن توجه شود.
وی ادامه داد: دانشگاه‌ها باید به نسل‌های مختلف دانشگاهی تقسیم‌بندی شوند و برای هرکدام آیین‌نامه جداگانه نوشته شود.
در پایان جلسه دو نفر از اعضای هیات علمی دانشگاه های کشور به نمایندگی از گروهی از اعضای هیات علمی کشور پیشنهادهایی را در زمینه آیین‌نامه ارتقای اعضای هیات علمی ارائه دادند تا در تصمیم‌گیری‌ها مورد توجه قرار گیرد.
دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی نیز در پایان عنوان کرد که این گزارش در ستاد علم و فناوری و میز تخصصی آیین‌نامه ارتقا مورد ارزیابی قرار گیرد.
