به گزارش گروه زیست بوم فناوری تیکنا، منشأ تولید بسیاری از دیتاها و اطلاعات علمی آزمایشگاه‌ها هستند و به همین دلیل در حوزه علم نقش مهمی ایفا می‌کنند. در بسیاری از کشورهای جهان آزمایشگاههای ملی محل فعالیت دانشمندان و پژوهشگران نخبه‌ای هستند که با بررسی خروجی عملکرد آنها می‌توان فهمید عامل تحولات علمی و فناوری گسترده‌ای در کشورشان شده‌اند. هرچند در ایران وجود آزمایشگاه‌ها حائز اهمیت است اما با مرور سیاستگذاری‌ها در کشور شاهد حمایت‌های چندانی از آزمایشگاههای دانشگاهی نیستیم و حتی می‌توان گفت اساسا آزمایشگاه‌ها در اولویت آخر وزارت علوم و روسای‌دانشگاه‌ها قرار گرفته‌اند. به همین دلیل در سال ۱۳۹۵ انجمن تحقیقات آزمایشگاهی ایران با هدف حمایت و پیگیری مطالبات جامعه آزمایشگاهی کشور راه‌اندازی شد و در سال‌های اخیر شاهد برنامه‌ها و فعالیت‌های مختلفی توسط این انجمن بودیم. محمدصادق علیائی، معاون فنی مدیرکل دفتر حمایت و پشتیبانی امور پژوهش و فناوری وزارت علوم در گفت‌وگو با «فرهیختگان» از شرایط آزمایشگاههای کشور و راهکارهای برون‌رفت ازچالش‌های آن گفت که در ادامه می‌خوانید.
محمدصادق علیائی، معاون مدیرکل دفتر حمایت و پشتیبانی امور پژوهش و فناوری وزارت علوم و مدیر شبکه آزمایشگاههای علمی ایران با اشاره به مجوز برداشت تسهیلات دوهزار میلیارد تومانی از صندوق توسعه ملی در جهت توسعه و تجهیز آزمایشگاه‌ها بیان کرد: «مقام‌معظم‌رهبری همواره عنایت خاصی به حوزه‌های علمی دارند. ایشان مجوز اعتبار دوهزار میلیارد تومانی را بنا به درخواست وزیر علوم صادر کرده‌اند که حدود ۱۰ میلیون یورو از این اعتبارات مربوط به منابع علمی و باقی آن به جهت خرید تجهیزات آزمایشگاهی بود. تا الان حدود ۶۰ درصد این اعتبار را در اختیار دانشگاه قرار داده‌ایم اما با توجه به اینکه این کمک‌هزینه توسط سازمان برنامه بودجه اعلام می‌شود ردیفی که مخصوص خرید تجهیزات باشد، وجود ندارد. این بودجه تحت‌عنوان تعمیر، تجهیز و محوطه‌سازی برای دانشگاهها واریز شده است. دانشگاهها نیز از سال‌ها قبل برای خرید تجهیزات آزمایشگاهی از این منبع استفاده می‌کردند.»
وی با بیان اینکه درنهایت تخصیص اعتبار از این محل به آزمایشگاه‌ها باید توسط دانشگاهها صورت بگیرد، اضافه کرد: «درحال‌حاضر بسیاری از دانشگاهها تجهیزات و امکانات آزمایشگاهی را خریداری کرده‌اند. برخی دانشگاهها نیز از این منبع برداشت داشته‌اند و اگر زمانی از طرف دولت اعتباری برای دانشگاه واریز شد به آزمایشگاه برمی‌گردد.»
علیائی افزود: «امیدواریم روسای‌دانشگاه‌ها همان‌طور که مقام‌معظم‌رهبری فرمودند این اعتبار را صرف تجهیز آزمایشگاه کنند. اما از آنجا که تجهیز یک واژه مبهم است، برخی روسا خرید میز و صندلی را هم جزء این تجهیزات محسوب می‌کنند. به‌طورکلی این اتفاق رخ داده و مشکلی خاصی نداریم.»
معاون مدیرکل دفتر حمایت و پشتیبانی امور پژوهش و فناوری وزارت علوم با اشاره به چالش‌های اصلی آزمایشگاه‌ها گفت: «آزمایشگاه‌ها درحال‌حاضر به‌جز برخی دستگاه‌های هایتک ازنظر تجهیزات با مشکل خاصی مواجه نیستند. تجهیزات هایتک همان دستگاه‌ها با فناوری‌های جدید هستند با توجه به وجود محدودیت‌های بین‌المللی در کشور برخی تجهیزات را نمی‌توانیم وارد کنیم و درواقع محصولات باکیفیت در اختیار کمپانی‌های آمریکایی است و به ایران صادر نمی‌شود.»
وی در ادامه گفت: «به‌طورکلی تمام آزمایشگاههای مرکزی در دانشگاه‌های مختلف کشور تجهیزات خوبی دارند و چالش اصلی بحث عدم حضور کارشناسان خبره است که این مساله باعث شده از تجهیزات آزمایشگاهی به‌درستی استفاده نشود یا بلااستفاده باقی بماند. امیدواریم همه تجهیزات در قالب آزمایشگاهی شکل بگیرد و بتواند به جامعه علمی خدمات ارائه دهد. همین مقالاتی که باکیفیت بالا درحال انتشار است نشان‌دهنده وجود آزمایشگاههای باکیفیتی است که در دانشگاهها وجود دارد. باید از بین دانشجویان فارغ‌التحصیل کارشناسی‌ارشد، افراد خبره و متخصص را در قالب کارشناس آزمایشگاهی قرار بدهیم که لازمه آن درنظر گرفتن حقوق کافی برای آنهاست، زیرا این افراد حاضر نیستند با شرایط قراردادی و شرکتی آزمایشگاه‌ها مشغول به کار شوند. این اقدام مهمی است که وزارت علوم و سازمان امور اداری در این زمینه باید انجام دهد. نمی‌توان تجهیزات هایتک را با افرادی که سطح علمی پایینی دارند اداره کرد، زیرا آزمایش، نمونه و اندازه‌گیری نیازمند متخصص است.»
علیائی با اشاره به دستورالعملهای ایمنی حضور در آزمایشگاه‌ها اظهار کرد: «برنامه‌های خوبی در حوزه شبکه آزمایشگاهی علمی ایران اتفاق افتاده و حدود ۱۰ سال است که موضوع HSE را در آزمایشگاه‌ها پیگیری می‌کنیم. کارگروه‌هایی با محوریت دستورالعملهای ایمنی در دانشگاهها شکل گرفته و آزمایشگاه‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرند، همچنین دوره‌های آموزشی HSE برگزار می‌شود که این اقدامات توانسته تا حدودی از رخدادهای ناگوار جلوگیری کند.» وی ادامه داد: «آزمایشگاههای دانشگاهی فرسوده بوده و سال‌هاست که بدون رعایت HSE راه‌اندازی شده‌اند باید هزینه‌ای تامین شود که آزمایشگاه‌ها بازسازی و از لحاظ فنی بررسی شوند تا بتوانیم به دستورالعملهای ایمنی استحکام بخشیم. این مساله معضل اصلی آزمایشگاه‌ها در زمینه HSE است و با مشکل حاد دیگری مواجه نیستیم، همچنین تمام دانشجویان کارشناسی، کارشناسی‌ارشد و کسانی که می‌خواهند از پروپوزال خود دفاع کنند باید دوره HSE را بگذرانند. اقدامات مهمی در سطح کشور در رابطه با دستورالعملهای ایمنی توسط وزارت علوم انجام شده و درتلاشیم این برنامه به دانشگاه‌های مختلف کشور تسری پیدا کند.»
مدیر شبکه آزمایشگاههای علمی ایران با بیان اینکه آزمایشگاههای مرکزی ساختمان‌هایی هستند که تجهیزات هایتک و فناوری بالا در آن متمرکز شده یا به‌صورت پراکنده زیرنظر یک مدیریت و سامانه فعالیت می‌کنند، تشریح کرد: «برنامه این است که آزمایشگاههای مرکزی درآمدزایی داشته باشند، البته این مساله نباید صرفا محدود به حضور دانشجو در آزمایشگاه شود، بلکه اساتید و هیات‌علمی با کارخانه‌ها و سازمان‌ها قراردادهای کلانی ببندند که نفع تجهیزات آزمایشگاه به صنایع و کارخانه‌ها برسد و درآمد آن نیز صرف تقویت آزمایشگاه، دانشگاه و هیات‌علمی شود.»
وی افزود: «در شبکه شاعا سامانه‌ای ایجاد کرده‌ایم که براساس موقعیت جغرافیایی نشان می‌دهد در هر آزمایشگاه چه تجهیزاتی وجود دارد که دانشجوی محقق برای انجام آزمایش‌هایش دچار سردرگمی نخواهد شد. درآمدهایی که آزمایشگاههای مرکزی کسب می‌کند باید برای تعمیر و نگهداری دستگاه‌ها به خود آزمایشگاه بازگردد و درصدی از آن باید به کارشناسانی که با تجهیزات آزمایشگاه کار می‌کند تعلق بگیرد، زیرا کارشناسان تجهیزات زحمت می‌کشند و هرچقدر درآمد آنها بهتر باشد به‌نفع دانشگاه و آزمایشگاه خواهد بود، همچنین یکی از معیارهای سنجش آزمایشگاه‌ها میزان درآمد است.»
علیائی با اشاره به طرح جدیدی که به وزارت علوم داده است، بیان کرد: «باید ۱۰ آزمایشگاه ملی و منطقه‌ای راه‌اندازی کنیم. من در این زمینه مقاله‌ای نوشته‌ام. درحال‌حاضر در ایران هیچ آزمایشگاه ملی نداریم و باید به‌دنبال راه‌اندازی آزمایشگاه ملی با مشارکت چندین دستگاه دولتی مانند وزارت کشور، نیرو، کشاورزی و… باشیم. تنها راهی که می‌توان این خلأ را برطرف کرد همین راه‌اندازی ۱۰ آزمایشگاه ملی و منطقه‌ای در ۱۰ دانشگاه مادر و مهم کشور است و آزمایشگاههای مرکزی را به آزمایشگاههای ملی وصل کنیم. امیدواریم اجرای این طرح موفقیت‌آمیز باشد و آیندگان این راه را ادامه دهند.»
معاون مدیرکل دفتر حمایت و پشتیبانی امور پژوهش و فناوری وزارت علوم، تحقیقات و فناوری با اشاره به اقداماتی که انجمن تحقیقات آزمایشگاهی ایران در جهت حمایت از آزمایشگاههای دانشگاهی می‌تواند انجام دهد، اظهار کرد: «نزدیک به ۳۰ سال است در حوزه آزمایشگاههای وزارت علوم و در بخش تجهیزات نیز کار کرده‌ام و آمایش تجهیزات آزمایشگاههای کشور را به‌خوبی می‌شناسم و از چالش‌ها اطلاع دارم. شبکه شاعا را بنیانگذاری کرده‌ایم که درحال‌حاضر در سطح همه دانشگاهها توسعه پیدا کرده و شبکه‌های مشابه مانند ساحا، لب‌نت، نانو و… از این شبکه الگو گرفته‌اند و این نشان می‌دهد که امروز تجهیزات از موزه خارج و به جامعه ارائه شده است. به این دلیل که برخی قانون‌ها محدودیت‌هایی برای ما ایجاد می‌کند، بنابراین انجمن تحقیقات آزمایشگاهی را پیشنهاد دادیم و مجوز آن را گرفتیم. این انجمن قرار است که چالش‌های آزمایشگاهی در حوزه‌های مختلف را مانند تجهیزات، آموزش، ایمنی و… پیگیری و دنبال کند تا تحقیقات در آزمایشگاه‌ها سازماندهی شوند. کنفرانس‌هایی هم که توسط این انجمن برگزار می‌شود بسیار موفق است. در آینده برنامه‌های زیادی در دستور کار است که مسیر راه آزمایشگاه‌ها را روشن می‌کند.»
وی گفت: «برای مثال آزمایشگاه‌ها تنها منابعی هستند که می‌توانند در زمینه آلودگی هوا کمک کنند و اگر به میلیون‌ها موتورخانه‌ای که فعال هستند آموزش مصرف و استفاده درست از دستگاه‌ها را بدهیم میزان آلودگی کاهش می‌یابد، بنابراین انجمن باید در این حوزه‌ها فعال باشد و مسیر را مورد بررسی قرار دهد.»
منبع: فرهیختگان
