به گزارش گروه زیست بوم فناوری و نوآوری تیکنا، سید احمد فاضل زاده، رییس مؤسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام(ISC) گفت: براساس گزارش دبیرخانه نظام ایده‌ها و نیازها (نان) در تاریخ ۳۱ شهریور ماه ۱۴۰۲، تعداد ۹۷۹۷ نیاز و ۱۸۳۶ ایده در این سامانه ثبت شده که بیشترین نیازها به ترتیب مربوط به حوزه موضوعی فنی و مهندسی، علوم پایه، علوم‌انسانی، کشاورزی و منابع طبیعی، علوم بهداشت، هنر و دامپزشکی است.
فاضل زاده اظهار داشت: اطلاع‌رسانی علم و فناوری و نیازهای مرتبط جامعه از یک پنجره واحد، شناسایی دانشمندان، نخبگان و سرآمدان همواره مدنظر سیاستگذاران بوده است. شورای عالی انقلاب فرهنگی با آینده‌نگری، ضرورت ایجاد و ارتقای سکوهای ملی تربیتی، آموزشی، پژوهشی، فناوری و نوآوری را در مورخ هفتم دی ماه ۱۴۰۰ تصویب و ابلاغ کرد.
وی ادامه داد: بر اساس ماده چهار این مصوبه ایجاد ساختار نهادی برای برنامه‌ریزی و پیاده‌سازی سیاست‌های ابلاغی در حوزه آموزش عالی، پژوهش، فناوری و نوآوری بر عهده وزارت علوم، تحقیقات و فناوری است. در این راستا وزارت عتف این ماموریت را به موسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC) سپرده است.
فاضل زاده تاکید کرد: مؤسسه ISC طبق اساسنامه جدید که هفتم اسفند ۱۴۰۱ به تصویب شورای گسترش آموزش عالی رسید، با تغییر نمودار سازمانی و ایجاد معاونت فناوری و مدیریت سکوهای علم و فناوری در یک سال گذشته، اقدام به راه‌اندازی سه سکوی علم و فناری: “نظام ایده‌ها و نیازها”، “درگاه آشنایی با نخبگان و آینده سازان (دانا)” و “سرآمدان علم و فناوری و دیپلماسی علمی” کرد که در ادامه گزارش اقدامات انجام شده، ارائه می شود.
۱. نظام ایده‌ها و نیازها
رییس مؤسسه ISC گفت: رهبر معظم انقلاب اسلامی بر تکمیل زنجیره علم، فناوری و نوآوری با جامعه و صنعت، به منظور کمک به کاربردی کردن دانش، طرح های تحقیقاتی و پارساها (پایان‌نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری) همواره تاکید کرده اند.
وی افزود: لذا به منظور پایش و پردازش نیازهای کشور، مشارکت عموم متخصصان جامعه در حل مسائل کشور، استفاده از ظرفیت‌های گسترده موجود در کشور در تمام سطوح و تکمیل زنجیره ایده تا پدیده و تجاری سازی نوآوری ها، دستاوردهای پژوهشی و اختراعات، در جهت ساختن ایرانی پیشرو، توسعه یافته و ایجاد بستر مناسب برای تمام ایرانیان مشتاق خدمت و علاقمند به مشارکت نظام ایده‌ها و نیازها، توسط موسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC) در اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۱معرفی شده و با آدرس https://nan.ac در دسترس عموم است. این نظام بر پایه مصوبه شورای عالی انقلاب فرهنگی و برنامه های پیشنهادی دکتر محمدعلی زلفی گل وزیر علوم، تحقیقات و فناوری ایجاد شده است.
تصویب نظام ایده‌ها و نیازها به عنوان پنجره واحد علوم، تحقیقات و فناوری کشور در بیست و نهمین جلسه شورای عالی عتف و با حضور رییس جمهور
فاضل زاده گفت: شورای‌عالی علوم، تحقیقات و فناوری با شناخت اهمیت سکوهای علم و فناوری، نظام ایده‌ها و نیازها و اهداف آن، در بیست و نهمین جلسه (سوم تیر ۱۴۰۲) با حضور رییس جمهور، وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، رییس موسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC) و اعضای شورا مصوب کرد که نظام ایده‌ها و نیازها به عنوان پنجره واحد علوم، تحقیقات و فناوری کشور فعالیت خود را ادامه دهد.
وی تصریح کرد: دو هدف اصلی تعریف نظام ایده ها و نیازها یکپارچه سازی سامانه های مشابه و کاربردی کردن تحقیقات از جمله پارساهای (پایان نامه کارشناسی ارشد و رساله دکتری) دانشجویی در راستای رفع نیازهای کشور است. یکپارچه سازی سامانه های مشابه در حوزه نیازها و ایده‌ها در کشور به عنوان یکی از اهداف اصلی در نظر گرفته شده است. سیاست گذاری‌های مرتبط با نظام ایده‌ها و نیازها با راهبری کمیته اجرایی و با حضور مقام عالی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری پیگیری و انجام می شود.
فاضل زاده ادامه داد: یکی از اولین وزارتخانه ها که همکاری با نظام ایده‌ها و نیازها را آغاز کرد، وزارت نفت است. سامانه عرضه و تقاضای وزارت نفت با آدرس https://mop.nan.ac طراحی و پیاده‌سازی شده که تقاضاهای فناورانه این وزارتخانه با درخت فناوری پنج سطحی در دسترس عموم قرار گرفته است. همچنین، ارتباط سامانه با برخی سامانه‌های مشابه در کشور به صورت ماشینی برقرار شده است.
وی گفت: به منظور برآوردن هدف دوم، طرح استادمحوری برای اولین بار در جهت جذب دانشجویان تحصیلات تکمیلی مبتنی بر حل نیازهای کشور به دو شیوه با آزمون و بدون آزمون در سال ۱۴۰۲ معرفی شد. در این راستا زیرسامانه استادمحوری با آدرس https://parsa.nan.ac در نظام ایده‌ها و نیازها ارائه شده است. عملکرد یک ساله نظام ایده‌ها و نیازها با جزییات بیشتر در ادامه این گزارش تحلیلی ارائه شده است.
گزارش آماری نظام ایده‌ها و نیازها: ثبت ۱۲ هزار ایده و نیاز
دبیر شورای سیاستگذاری نظام ایده ها و نیازها گفت: براساس گزارش دبیرخانه نظام ایده‌ها و نیازها در تاریخ ۳۱ شهریور ماه ۱۴۰۲، تعداد ایده‌ها و نیازهای ثبت شده به تفکیک زمان ثبت آنها و حوزه موضوعی ثبت شده به صورت نمودارهای زیر است. تعداد ۹۷۹۷ نیاز و ۱۸۳۶ ایده در سامانه ثبت شده که بیشترین نیازها به ترتیب مربوط به حوزه موضوعی فنی و مهندسی، علوم پایه، علوم انسانی، کشاورزی و منابع طبیعی، علوم بهداشت، هنر و دامپزشکی است.
نمودار ۱: رشد ایده ها و نیازهای ثبت شده در نظام ایده ها و نیازها به تفکیک ماه
طرح استادمحوری: ثبت ۱۰۹۷ پارسای دانشجویی
فاضل زاده افزود: استاد محوری یک طرح نوین برای کاربردی کردن پارساهای دانشجویان تحصیلات تکمیلی و رفع مشکلات جامعه است. پایه این طرح بر اساس پژوهش بنا شده و برای انجام آن به افراد متخصص و دانشجویان تحصیلات تکمیلی نیاز است. با توجه به رسالت نظام ایده‌ها و نیازها در جهت سوق دادن پارساها به سوی نیازهای کشور، در این شیوه استاد پذیرنده طرحی را برای رفع نیازهای جامعه از سامانه نظام ایده‌ها و نیازها انتخاب و با کمک دانشجویان موفق و برتر اقدام به انجام آن می‌کند. برای نخستین بار در کشور اگر اعضای هیات علمی دانشگاه ها راه حلی برای یکی از مسائل کشور داشته باشند، می توانند دانشجو به منظور حل مساله موردنظر جذب کنند. سهمیه طرح استادمحوری به صورت سهمیه مازاد برای استاد دانشگاه درنظر گرفته شده است.
وی گفت: در صورتی که نیاز مدنظر استاد دانشگاه در سامانه وجود نداشته باشد، امکان تعریف نیاز با شرایط ذکر شده در شیوه نامه اجرایی وجود دارد. طرح استادمحوری متعلق به دانشگاه خاصی نبوده و همه دانشگاه های کشور از این طرح استفاده می کنند. این طرح به دو صورت بدون آزمون برای دانشجویان استعداد درخشان و با پذیرش از طریق آزمون تعریف شده است. این طرح از آنجا که توسط متخصصان و پژوهشگران کشور انجام می شود؛ قطعا” تاثیر بسزایی در رفع نیازها و رشد جامعه و همچنین بالا بردن سطح رضایتمندی افراد از زندگی دارد. مستندات، آیین نامه‌ها و فرآیندهای اجرایی طرح استادمحوری در زیرسامانه استادمحوری نظام ایده‌ها و نیازها به آدرس https://parsa.nan.ac در دسترس عموم است.
براساس گزارش ارائه شده توسط دبیرخانه نظام ایده‌ها و نیازها در تاریخ ۳۱ شهریور ۱۴۰۲، تعداد ۱۰۹۷ درخواست ثبت پارسا برای شرکت در طرح استادمحوری در سامانه نظام ایده‌ها و نیازها به ثبت رسیده که بیشترین ثبت پارسا به ترتیب در حوزه‌های موضوعی فنی و مهندسی با ۴۳۵، علوم انسانی با ۲۶۱ و علوم پایه با ۲۲۵ صورت گرفته است.
همچنین تعداد ۴۶ دانشگاه در سامانه نظام ایده‌ها و نیازها درخواست خود را در طرح استادمحوری ثبت کرده‌اند که از این میان تعداد اعضای هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان با ۱۷۰، دانشگاه شهید بهشتی۱۴۵، دانشگاه اصفهان با ۱۳۵،دانشگاه تهران با ۱۳۴ و دانشگاه شیراز با ۹۵ نفر بیشترین درخواست ثبت پارسا در این طرح را داشته‌اند. به طور کلی، تاکنون درخواست‌های ثبت پارسا در نظام ایده‌ها و نیازها توسط ۶۲۳ عضو هیات علمی برای ۷۶۵ نیاز در سامانه بوده است.
۲. درگاه آشنایی با نخبگان و آینده سازان – دانا
فاضل زاده گفت: شبکه‌های اجتماعی علمی بستری را فراهم می‌آورند که در آن کاربران می‌توانند در ارتباط با یکدیگر به هم‌رسانی و انتقال دانش و یافته‌های علمی، پرسش و پاسخ، بحث، انتقاد و ارائه نظر درباره دیگر آثار علمی یا نظرات دیگران بپردازند. در این شبکه‌ها، فرصت‌هایی برای کاربران برای مطالعه مقالات علمی و ارائه بازخورد درباره آنها فراهم می‌شود. شبکه‌های علمی- اجتماعی پروفایلی از پژوهشگران ارائه می‌دهند و امکان ارتباط علمی میان پژوهشگران مختلف را فراهم می‌کنیند.
وی افزود: کاربران می‌توانند با دنبال کردن پژوهشگران مورد علاقه‌شان، از تازه‌ترین مقالات و دستاوردهای آنان آگاه شوند و آثار آنان را مورد ارزیابی قرار دهند. همچنین، امکان طرح پرسش و پاسخ توسط کاربران وجود دارد. با این حال، باوجود قابلیت‌ها و تسهیلات قابل توجه این سامانه‌ها، ضرورت راه‌اندازی شبکه اجتماعی بومی متناسب با نیازهای جامعه علمی ایرانی بیش از پیش احساس می‌شود. سامانه ایرانی مپفا نیز تنها به نمایش اطلاعات پژوهشگران محدود می‌شود و از نبود امکان تعامل و ارتباط علمی میان پژوهشگران رنج می‌برد.
فاضل زاده گفت: به منظور رفع خلاء موجود، «درگاه آشنایی با نخبگان و آینده‌سازان» یا به اختصار، «دانا» اردیبهشت ماه ۱۴۰۲با حضور مقام عالی وزارت و همزمان با اجلاس روسای دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی، پژوهشی و فناوری کشور رونمایی شد. در این سامانه، امکان ارتباط علمی میان پژوهشگران از طریق یک شبکه اجتماعی علمی فراهم شده تا از این طریق، پژوهشگران بتوانند با یکدیگر تعامل بیشتری داشته باشند.
رونمایی از سامانه دانا در موسسه ISC
اهداف و مأموریت‌ها
رییس مؤسسه ISC تاکید کرد: مأموریت سامانه «دانا»، برقراری ارتباطات میان جامعه علمی به منظور تسریع پیشرفت علم است. در این راستا، هر پژوهشگر ضمن در اختیار داشتن صفحه‌ای شخصی (شامل تخصص، علایق پژوهشی، فهرست انتشارات، شاخص‌های سنجشی و …)، امکان دسترسی و به اشتراک‌گذاری دانش را با دیگر پژوهشگران دارد.
نمونه ای از صفحه خانگی هر پژوهشگر در سامانه دانا
سامانه «دانا» به ۶ زبان زنده دنیا از جمله فارسی، انگلیسی، عربی، ترکی، فرانسوی و آلمانی ارائه شده است که پژوهشگران می‌توانند به سادگی با تغییر زبان سامانه که در بخش فوقانی تمامی صفحات سامانه مشخص شده است، از خدمات سامانه در زبان مورد نظر استفاده کنند.
گزارش‌های آماری دانا
نمودار پنج تعداد پژوهشگران تایید شده در سامانه دانا در گذر زمان را نشان می‌دهد. منظور از پژوهشگران تاییدشده، پژوهشگرانی است که در سامانه دانا ثبت نام شده‌اند و هم‌اکنون در این سامانه پروفایل دارند. همانطور که این نمودار نشان می‌دهد، تعداد این پژوهشگران در سامانه دانا با گذر زمان بیشتر شده است.
فاضل زاده گفت: یکی از قابلیت‌های سامانه دانا اختصاص یک کد منحصر به فرد برای پژوهشگران است که حاوی اطلاعاتی از آنهاست. دو رقم اول این کد که تحت عنوان ISC-ID شناخته می‌شود، کشوری را که پژوهشگر در آن فعالیت می‌کند، نشان می‌دهد. چهار رقم بعدی رزرو شده که برای کاربردهای احتمالی آینده در نظر گرفته شده است. دو رقم بعدی به ترتیب کد و رقم کنترلی را نشان می‌دهد. بنابه نوع کاربری پژوهشگر، کد پژوهشگر نیز متفاوت می‌شود. به عنوان مثال برای پژوهشگران R در نظر گرفته شده است. هشت رقم آخر کد یکتای در پایگاه داده را مشخص می‌کند.
تاکنون برای بیش از ۵ هزار پژوهشگر که همه آنها از اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها و موسسات آموزشی و پژوهشی هستند، کد ISC-ID صادر شده است که فهرست آنها در جدول ۳ نشان داده شده است.
در ادامه یک گزارش آماری از سامانه دانا متشکل از تعداد پروفایل ایجادشده، تعداد پروفایل ایجادشده، تعداد مقالات ارائه شده و همچنین تعداد استنادات گزارش شده را نشان می‌دهد.
۳. درگاه سرآمدان علمی و فناوری
فاضل زاده گفت: سرآمدان علمی و فناوری نقش و جایگاه برجسته‌ای در توسعه و تعالی کشورها، به خصوص در زمینه تولید علم، هنر و فناوری ایفا می‌کنند. از این رو، شناسایی سرآمدان علمی و فناوری کشورها از اهمیت فراوانی برخوردار است. با این حال، تعاریف گوناگونی از سرآمدان علمی و فناوری در کشورها و مجامع گوناگون به چشم می‌خورد. جوایز متعددی نیز به پژوهشگران و سازمان‌ها در کشورهای گوناگون اعطا می‌شود که اعتبار آنها روشن نیست. از این رو، ضرورت استانداردسازی تعریف سرآمدان علمی و فناوری و ایجاد مفهومی واحد، جامع و یکپارچه در کشور و همچنین اعتبارسنجی جوایز علمی ملی و بین‌المللی بیش از پیش احساس می‌شود.
وی افزود: نظر به اهمیت و ضرورت این امر، سامانه «سرآمدان علمی و فناوری و دیپلماسی علمی» با رسالت شناسایی و مدیریت اطلاعات سرآمدان علمی و فناوری ایران و کشورهای اسلامی و ایجاد بستری برای همکاری‌های علمی آنان در موسسه استنادی و پایش علم و فناوری جهان اسلام (ISC) ایجاد شده است.
فاضل زاده گفت: این گروه در راستای نیل به مرجعیت علمی و رسمی، ضمن استانداردسازی تعریف سرآمدی و اعتبارسنجی مستمر جوایز متعدد ملی و بین‌المللی به ارزیابی مستمر و شناسایی سرآمدان علمی و فناوری ایران و کشورهای اسلامی در دو سطح پژوهشگران انفرادی و سازمان‌ها به لحاظ ابعاد گوناگون می‌پردازد. نتایج حاصل از این سامانه می‌تواند ضمن ایجاد مرجعیت برای ISC در خصوص اعتبارسنجی جوایز ملی و بین‌المللی از یک سو و شناسایی سرآمدان علمی و فناوری ایران و کشورهای اسلامی از دیگر سو، به عنوان ابزاری برای کمک به متولیان علمی و پژوهشی کشور جهت تسهیل امور پژوهشی دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها مانند شناسایی پژوهشگر برتر، اعطای پایه تشویقی و … به کار گرفته شود.
وی ادامه داد: علاوه بر این، این سامانه می‌تواند زیرساخت‌های لازم برای نهادهای علمی کشور را جهت آگاهی از عملکرد آنها به لحاظ سرآمدی علمی و فناوری ایجاد کند. همچنین با ارائه چشم‌اندازی از سمت و سوی حرکت کشور در این خصوص به سیاستگذاری و برنامه‌ریزی برای توسعه علمی کشور یاری می‌رساند.
معیارهای سرآمدی علمی و فناوری
رییس مؤسسه ISC گفت: سامانه «سرآمدان علمی و فناوری و دیپلماسی علمی»، سرآمدان علمی و فناوری ایران و کشورهای اسلامی را نه تنها بر اساس جشنواره‌ها و جوایز، بلکه بر اساس معیارهای گوناگون سرآمدی مورد شناسایی قرار می‌دهد. بدین ترتیب، ابتدا معیارهای شناسایی سرآمدان علمی و فناوری تدوین شد که شامل موارد ذیل خواهد بود:
کسب جوایز معتبر ملی و بین‌المللی (مانند نوبل، فیلدز، خوارزمی، فارابی)؛
پژوهشگران پراستناد علوم انسانی ISC، یک دهم و یک درصد برتر ESI و دو درصد برتر Scopus؛
نشر مقالات در یکی از دو مجله نیچر و ساینس یا نشر کتاب در حوزه‌های علوم انسانی در سطح بین‌المللی با ناشران معتبر تراز اول جهان؛
نوآوری، اکتشاف یا اختراع ثبت شده در مراجع معتبر بین‌المللی (همانند اداره ثبت اختراع اروپا؛ (EPO)، اداره ثبت اختراع ژاپن (JPO) و اداره ثبت اختراع و علائم تجاری ایالات متحده (USPTO))؛
راه‌اندازی و هدایت یک شرکت دانش‌بنیان با جذب دانش آموختگان فراتر از آستانه‌ای معین؛
مشارکت در طرح‌های بین‌المللی با همکاری دانشگاه‌های تراز اول جهان؛
جذب گرنت ملی و بین‌المللی (با مبلغی فراتر از آستانه‌ای معین)؛
ساخت مواد شیمیایی، واکسن، دارو، قطعه مکانیکی، الکترونیکی و دستگاهی و نرم‌افزاری که به تولید انبوه رسیده باشد.
وی افزود: به منظور تحقق این امر، این سامانه در پنج فاز ذیل طراحی و راه‌اندازی خواهد شد. در فاز اول، شناسایی سرآمدان علمی و فناوری ایران مد نظر قرار گرفته است. در این فاز، تنها سرآمدانی گردآوری می‌شوند که اطلاعات آنها بر اساس پایگاه‌های اطلاعاتی و وب‌سایت‌ها گردآوری می‌شود. در فاز دوم نیز سرآمدان علمی و فناوری ایران مورد شناسایی قرار گرفته، با این تفاوت که اطلاعات این فاز از طریق خوداظهاری سرآمدان گردآوری می‌شود.
فاضلی گفت: در فاز سوم، سرآمدان علمی و فناوری ایران با توجه به تمام معیارهای سرآمدی فوق‌الذکر جهت اعطای جایزه آی اس سی، انتخاب پژوهشگر برتر و … مورد شناسایی قرار می‌گیرند. در فاز چهارم، سرآمدان علمی و فناوری کشورهای اسلامی به سامانه افزوده خواهند شد. در فاز پنجم، بستری برای دیپلماسی علمی ایجاد می‌شود، به گونه‌ای که پژوهشگرانی که پتانسیل دیپلماسی علمی داشته مورد شناسایی قرار می‌گیرند. همچنین، توافقات میان سرآمدان علمی ایران و کشورهای اسلامی ثبت می‌شود.
